دانشنامه سیب دانشنامه سیب ! دکوراسیون داخلی، پزشکی و زندگی روزمره
مقاله‌های مرتبط
ترنجبین چیست؟
ترنجبین، ماده‌ای شیرین و صمغی است که با نام‌های «مانا» یا «شیرابه» نیز شناخته می‌شود. این ماده از گیاهان خاردار خاصی مانند «شترخار» (Alhagi pseudoalhagi) یا گونه‌های مختلف «هدیساروم» (Hedysarum) ترشح می‌گردد. این ترشح معمولاً در واکنش به استرس‌های محیطی نظیر گرما یا فعالیت حشراتی خاص که از شیره گیاه تغذیه می‌کنند، پدید می‌آید. ترنجبین به طور سنتی در اواخر بهار و اوایل تابستان، با جمع‌آوری از برگ‌ها و شاخه‌های این گیاهان برداشت می‌گردد.
منشأ و نحوه تولید این صمغ طبیعی
ترنجبین در حقیقت صمغی طبیعی است که به صورت قطرات کوچک و شفاف بر روی برگ‌ها و ساقه‌های گیاهان میزبان پدیدار می‌شود. این فرآیند می‌تواند مکانیسم دفاعی گیاه باشد یا نتیجه فعالیت متابولیکی حشراتی خاص که گیاه را به تولید این ماده شیرین تحریک می‌کنند.
ترکیبات شیمیایی و ارزش غذایی
ترنجبین عمدتاً از قندهای متنوعی نظیر گلوکز، فروکتوز، ساکارز و تری‌ساکاریدها تشکیل شده است. همچنین حاوی تانن‌ها و آنتوسیانین‌ها است که به خواص دارویی آن می‌افزایند. این ترکیبات به ترنجبین ارزش غذایی و درمانی می‌بخشند.
طبع ترنجبین در طب سنتی
در طب سنتی ایرانی، طبع ترنجبین «گرم و تر» محسوب می‌شود. این خصوصیت سبب شده تا در درمان بسیاری از بیماری‌ها و متعادل‌سازی مزاج‌ها به کار گرفته شود.
خواص ترنجبین برای پوست و مو و سلامتی
ترنجبین به دلیل ترکیبات مغذی و غنی خود، خواص بسیاری برای سلامت پوست، مو و سلامت عمومی بدن دارد که در ادامه به تفصیل مورد بررسی قرار می‌گیرد.
خواص ترنجبین برای پوست
تصفیه خون و روشن‌کنندگی پوست
یکی از برجسته‌ترین خواص ترنجبین، نقش آن در تصفیه خون است. با پاکسازی خون از سموم، به طور غیرمستقیم به روشن شدن، شفافیت و بهبود کلی رنگ پوست کمک کرده و جلوه‌ای شاداب و سرزنده به آن می‌بخشد.
درمان لک، اگزما، کهیر و التهابات پوستی
ترنجبین به دلیل خواص ضدالتهابی و تسکین‌دهنده خود، در کاهش و بهبود لک‌های پوستی، اگزما، کهیر و دیگر التهابات پوستی مؤثر واقع می‌شود. این ماده قادر است به تسکین خارش و قرمزی ناشی از این عوارض یاری رساند.
رفع جوش و آکنه
با پاکسازی دستگاه گوارش و تصفیه خون، ترنجبین به کاهش و از بین بردن جوش‌های صورت و آکنه کمک شایانی می‌کند. این خاصیت به ویژه برای افرادی که جوش‌هایشان ناشی از مشکلات داخلی بدن است، بسیار سودمند خواهد بود.
خواص ترنجبین برای مو
درمان شوره و خارش سر
ترنجبین با متعادل‌سازی چربی پوست سر و بهره‌مندی از خواص ضدالتهابی خود، می‌تواند در درمان شوره سر و کاهش خارش آن مؤثر واقع شود. استفاده موضعی یا خوراکی آن به بهبود کلی وضعیت پوست سر یاری می‌رساند.
تقویت سلامت پوست سر و رشد مو
با بهبود گردش خون در پوست سر و تغذیه مناسب فولیکول‌های مو، ترنجبین به تقویت سلامت پوست سر و تحریک رشد موهای سالم کمک شایانی می‌کند. این امر می‌تواند به کاهش ریزش مو و افزایش ضخامت تارهای مو بینجامد.
خواص دارویی و درمانی ترنجبین
ترنجبین، با توجه به ترکیبات ارزشمند خود، فواید درمانی گسترده‌ای برای سلامت عمومی بدن ارائه می‌دهد که در ادامه به تفصیل به آن‌ها می‌پردازیم.
ملین و درمان یبوست
ترنجبین ملینی طبیعی و مسهلی ملایم است که برای رفع یبوست، به خصوص در کودکان و افراد مسن، بسیار مؤثر واقع می‌شود. دوز مصرفی آن بسته به سن و شرایط فرد، بین 10 تا 70 گرم متغیر خواهد بود.
مبارزه با انگل‌ها
به دلیل وجود ماده‌ای به نام «سانتونین» در ترکیبات خود، ترنجبین در دفع انگل‌های روده، به ویژه کرم‌های نواری، مؤثر عمل می‌کند. سانتونین با فلج کردن انگل‌ها، به دفع آسان‌تر آن‌ها از بدن یاری می‌رساند.
تسکین سرفه و درد سینه
ترنجبین به عنوان یک خلط‌آور و نرم‌کننده گلو عمل می‌کند و می‌تواند به تسکین سرفه، به ویژه سرفه‌های خشک و درد سینه ناشی از التهابات مجاری تنفسی، یاری رساند.
کاهش تب و عطش
در طب سنتی، ترنجبین برای کاهش تب و رفع عطش شدید، به ویژه در فصول گرم سال یا در دوران بیماری، مورد توصیه قرار می‌گیرد.
کمک به بهبود دیابت و کنترل قند خون
برخی منابع طب سنتی اشاره می‌کنند که ترنجبین می‌تواند به کاهش قند ادرار در بیماران دیابتی کمک نماید. با این وجود، افراد دیابتی باید پیش از مصرف حتماً با پزشک خود مشورت نمایند.
تقویت کبد و سیستم ایمنی بدن
ترنجبین به بهبود عملکرد کبد کمک می‌کند و با پاکسازی بدن از سموم، به تقویت سیستم ایمنی بدن و افزایش مقاومت در برابر بیماری‌ها می‌انجامد.
خواص ترنجبین برای معده و گوارش (کاهش نفخ، بهبود هضم)
این صمغ طبیعی با بهبود بخشیدن به عملکرد دستگاه گوارش، به کاهش نفخ، گاز معده و بهبود فرآیند هضم یاری می‌رساند. ترکیب آن با آب زیره برای رفع صداهای شکم و مشکلات گوارشی سودمند خواهد بود.
دیگر خواص (دفع اخلاط، درمان بواسیر، روماتیسم، سنگ کلیه، نیش عقرب)
ترنجبین کاربردهای متنوع دیگری نیز دارد؛ از جمله کمک به دفع اخلاط سوخته (با آب پنیر)، دفع اخلاط گرم (با ماءالشعیر)، تسهیل ادرار (با کره)، درمان بواسیر (با گل ترنجبین)، درمان روماتیسم (با روغن موضعی از برگ‌ها)، درمان بیماری‌های عفونی، بیماری‌های کلیوی، سنگ کلیه، کم‌کاری کبد و حتی به عنوان پادزهر برای نیش عقرب.
خواص ترنجبین برای نوزادان
ترنجبین به دلیل طبیعت ملایم و خواص پاک‌کنندگی، برای نوزادان نیز کاربردهای درمانی قابل توجهی دارد.
درمان زردی نوزاد
یکی از شناخته‌شده‌ترین خواص ترنجبین برای نوزادان، کمک به درمان زردی است. این ماده به دفع بیلی‌روبین اضافی از بدن نوزاد کمک می‌کند و به کاهش زردی یاری می‌رساند.
ملین و پاکسازی دستگاه گوارش نوزاد
ترنجبین به عنوان ملینی بسیار ملایم، دستگاه گوارش نوزاد را از بقایای جنینی (مکونیوم) و سایر مواد زائد پاکسازی می‌نماید. این پاکسازی برای سلامت اولیه نوزاد از اهمیت بالایی برخوردار است.
افزایش اشتها و بهبود خواب نوزاد
با بهبود عملکرد دستگاه گوارش و کاهش مشکلات گوارشی نظیر قولنج، ترنجبین می‌تواند به افزایش اشتهای نوزاد و بهبود کیفیت خواب او کمک نماید. این امر به رشد و آرامش نوزاد کمک شایانی می‌کند.
طرز تهیه آب ترنجبین
-
روش آماده‌سازی برای مصرف عمومی:حدود 12 تا 35 گرم (یا تا 50 گرم) ترنجبین را در یک لیوان آب داغ حل نمایید. اجازه دهید به مدت حداقل 5 ساعت بماند تا کاملاً خیس خورده و مواد مفید آن آزاد گردد. سپس محلول را از یک پارچه تمیز یا صافی ریز عبور دهید تا ناخالصی‌هایی نظیر چوب، سنگریزه یا حشرات ریز جدا گردند. بهترین زمان مصرف، صبح ناشتا می‌باشد.
-
مقدار مصرف و طرز تهیه ترنجبین برای نوزاد:برای نوزادان، 1 قاشق چای‌خوری ترنجبین را در 1/4 فنجان آب جوشیده ولرم حل کرده و پس از صاف کردن، به نوزاد خورانده شود. اگر پس از 2 ساعت اسهال خفیفی مشاهده نشد، می‌توان این دوز را تکرار نمود. معمولاً برای درمان زردی نوزاد، این روش به مدت 3 تا 7 روز ادامه می‌یابد، اما همواره باید با مشورت پزشک اطفال انجام گردد.
نحوه مصرف ترنجبین (روش‌های رایج)
-
مصرف مستقیم و چای ترنجبین:می‌توان ترنجبین را به صورت مستقیم (1 تا 2 قاشق چای‌خوری) مصرف نمود. همچنین می‌توان آن را به صورت چای دم کرده و نوشیدنی کرد. برای تهیه چای، ترنجبین را در آب جوش ریخته و اجازه دهید تا دم بکشد.
-
ترکیب با خاکشیر، عسل و شیر:برای افزایش اثربخشی، ترنجبین را می‌توان با مواد دیگر ترکیب نمود: با خاکشیر برای بهبود وضعیت پوست، رفع یبوست و درمان شوره سر؛ با عسل برای تسکین سرفه و بهبود هضم؛ و با شیر برای رفع یبوست، تقویت کبد و افزایش ایمنی بدن.
-
کاربردهای آشپزی و موضعی:ترنجبین به عنوان یک شیرین‌کننده طبیعی در برخی دستورالعمل‌های آشپزی و شیرینی‌پزی کاربرد فراوانی دارد. همچنین، دم‌کرده آن را می‌توان در روغن‌های حامل (مانند روغن زیتون) برای استفاده موضعی در درمان روماتیسم و دردهای مفصلی استفاده نمود.
مضرات و موارد منع مصرف ترنجبین
عوارض جانبی احتمالی
در برخی افراد، مصرف ترنجبین ممکن است باعث بروز عوارض جانبی نظیر نفخ، گاز معده یا اسهال گردد. همچنین، احتمال بروز واکنش‌های آلرژیک در افراد حساس نیز وجود دارد.
چه کسانی نباید ترنجبین مصرف کنند؟ (دیابتی‌ها، زنان باردار، نوزادان زیر 6 ماه)
مصرف ترنجبین برای افراد با طبع بسیار گرم، مبتلایان به تب حصبه، اسهال خونی، بواسیر، خون در ادرار و آبله مضر می‌باشد. افراد دیابتی باید با احتیاط و تحت نظر پزشک مصرف نمایند، زیرا می‌تواند بر سطح قند خون تأثیر بگذارد. زنان باردار و شیرده، افراد دارای سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یا مشکلات خاص کبدی و کلیوی، و نوزادان زیر 6 ماه باید قبل از مصرف حتماً با پزشک خود مشورت نمایند. ترنجبین برای طحال نیز مضر شناخته شده است.
اهمیت خرید ترنجبین با کیفیت و خالص
به دلیل خطر آلودگی با ناخالصی‌هایی مانند خاک، چوب، برگ یا حشرات، بسیار مهم است که ترنجبین را از منابع معتبر و با کیفیت بالا تهیه نمایید. ترنجبین خالص باید تمیز، بدون ذرات خارجی، دارای رنگی شفاف و طعمی شیرین باشد تا از اثربخشی و بی‌خطر بودن آن اطمینان حاصل گردد.
